Ο Φιλελευθερισμός στον 19ο αιώνα είχε έντονα τα στοιχεία μια ελιτίστικης ιδεολογίας. Συνδεδεμένος με την αστική τάξη και τις μορφωμένες ευκατάστατες ελίτ απέρριπτε συνήθως την καθολική ψηφοφορία. Για τους πρώτους φιλελεύθερους το δικαίωμα της ψήφου έπρεπε να συνοδεύεται από ευθύνη και ωριμότητα που σου προσέδιδε η ιδιοκτησία, ο πλούτος ή η εκπαίδευση. Η μεταμόρφωση του φιλελευθερισμού ξεκίνησε με τη σύνδεσή του με την οικονομική θεωρία μετά την οριακή επανάσταση (marginal revolution) στα οικονομικά που έδωσε έμφαση στην υποκειμενικότητα των προτιμήσεων. Οι φιλελεύθεροι υιοθέτησαν σταδιακά αλλά πλήρως τη βασική ιδέα της οικονομικής ορθολογικότητας: το κάθε άτομο είναι ο καλύτερος κριτής των συμφερόντων του – κανείς, κατά τεκμήριο, δεν μπορεί να αποφασίσει καλύτερα για τις δικές του υποθέσεις. Όμως αυτή η ιδέα των οικονομολόγων δέχθηκε κριτική ήδη από τον 19ο αιώνα. Επειδή οι οικονομολόγοι θεωρούσαν τις προτιμήσεις όλων των ανθρώπων ως ισάξιες, η επιστήμη τους κατηγορήθηκε ως «ζοφερή». Αλλά από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα οι φιλελεύθεροι και οι οικονομολόγοι αντιμετωπίζουν τον ίδιο αντίλογο: τα άτομα δεν είναι και τόσο ορθολογικά, κάποιου είδους πατερναλισμός είναι πάντα απαραίτητος για να τα προστατεύσει από τα λάθη τους. Τα συμπεριφορικά οικονομικά, που ασκούν πλέον σημαντική επιρροή στην οικονομική επιστήμη, αμφισβητούν την βασική προκείμενη των οικονομολόγων, θεωρούν ότι τα άτομα κάνουν συστηματικά λάθη και υποστηρίζουν έναν ήπιο είδος πατερναλισμού που έχει τη μορφή της απλής παρώθησης (nudge). Μάλιστα ονομάζουν αυτόν τον πατερναλισμό «φιλελεύθερο». Είναι όμως;
Ομιλητής: Αριστείδης Χατζής, Αναπληρωτής Καθηγητής
Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών
Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών